De Europese Unie heeft zeer weinig eigen grondstoffen voor de landbouw en is daardoor kwetsbaar voor geopolitieke veranderingen. Het is voor de EU van strategisch belang zich minder afhankelijk te maken van de import van grondstoffen. Dat kan door sterk in te zetten op een circulaire economie. Deze aanbevelingen doet het Platform Landbouw, Innovatie en Samenleving in een advies dat vanmiddag is overhandigd aan Hans Hoogeveen, directeur-generaal van het ministerie van Economische Zaken.
Geen natuurlijke reserves
De Europese Unie produceert meer dan genoeg voedsel voor de eigen bevolking. Die productie is afhankelijk van niet-vervangbare minerale grondstoffen zoals fosfaat, kalium, zink, seleen, molybdeen en borium. De EU heeft daarvan echter nauwelijks natuurlijke reserves en is dus sterk aangewezen op import. Deze import loopt risico’s als gevolg van geografische concentraties en geopolitieke veranderingen. De meeste grondstoffen zijn sterk geconcentreerd in een klein aantal landen. Kalium bijvoorbeeld is voor 81% geconcentreerd in twee landen en fosfaat zelfs voor 74% in één land: Marokko, inclusief de geannexeerde Westelijke Sahara.
Risico’s
De geopolitieke risico’s zijn divers. Er kan bijvoorbeeld een gewapend conflict ontstaan, waardoor de export stagneert. Dat is nu het geval met de fosfaatexport uit Syrië en is niet uitgesloten in landen met grotere reserves. Grondstofexporterende landen die tevens grote gebruikers zijn, kunnen voorrang geven aan hun binnenlandse landbouw en industrie of kunnen hun export gebruiken als drukmiddel naar importerende landen. China bijvoorbeeld heeft de laatste jaren beide gedaan.
Kortzichtig landbouwbeleid
Gezien deze risico’s is het opmerkelijk dat het recent hervormde Europese landbouwbeleid geen enkele aandacht besteedt aan toekomstige schaarste van grondstoffen. Het Platform noemt dat kortzichtig. Omgekeerd besteedt het Europese grondstoffenbeleid nauwelijks aandacht aan grondstoffen voor landbouw en voedsel, uitgezonderd fosfaat.
Minder afhankelijk
Voor Nederland en de EU is het van strategisch belang niet alleen te vertrouwen op de wereldmarkt, maar actief te streven naar minder afhankelijkheid van import. Speerpunten daarbij zijn: efficiënter gebruik van grondstoffen, recycling en substitutie door minder kritische grondstoffen. Dat laatste kan alleen in de industrie, want in de landbouw zijn deze grondstoffen onvervangbaar.
Europese aanpak
Het Platform pleit met kracht voor een Europese aanpak van grondstoffen voor de landbouw. Die is nodig bij onderhandelingen en partnerships met exporterende landen en intern bij de circulaire economie. Grondstoffennationalisme is daarvoor een bedreiging. Dat bleek in 2012 bij de recycling van fosfaat. Het Zeeuwse bedrijf Thermphos liep daarin voorop, maar werd slachtoffer van met name Duitsland, dat zijn eigen industriebelangen voorop stelde. Het Europese beleid zou lidstaten juist moeten stimuleren om voorop te lopen met recycling. Nederland doet dat al met fosfaat en zou dat volgens het Platform ook moeten doen met andere agrarische grondstoffen.
