Het Vlaamse onderzoeksinstituut ILVO kijkt tijdens een bijeenkomst in oktober terug op tien jaar onderzoek op de Varkenscampus en elf jaar onderzoek in de melkveestal. Samen met UGent en HOGENT maken de partners de balans op van zeventig wetenschappelijke experimenten in de varkensstallen en honderd in de melkveehouderij.
Onderzoeker Nico Peiren van het Instituut voor Landbouw-, Visserij- en Voedingsonderzoek (ILVO) spreekt over een goed rantsoen als sleutel voor klimaatmitigatie en -adaptatie. Mitigatie is het verminderen van de klimaatimpact, adaptatie is het klimaatrobuuster maken van dieren en voeders. Volgens hem zijn er meerdere manieren om iets aan de methaanemissie te doen. “Je kunt genetisch selecteren op dieren die van nature minder methaan uitstoten. Dan wordt methaan opgenomen in de zogenaamde ‘breeding index’. Het is een geleidelijk proces met naar schatting 1 procent resultaat per jaar.”
Hij vervolgt: “Daarnaast kun je via het management sturen. Door te focussen op langleefbaarheid en minder jongvee aan te houden – dieren die niet produceren maar wel methaan uitstoten – kun je met hetzelfde aantal melkgevende koeien toe. Ook doordachte gebruikskruisingen en het inzetten van dubbeldoelrassen spelen daarbij een rol.”
Waar ze bij het ILVO het meeste onderzoek naar doen, is voedermanagement. “Dat kan op verschillende manieren: via de samenstelling van het voeder zelf of via additieven die methaanvorming afremmen. Het meest doeltreffende additief haalt zelfs een reductie van 26 procent.” Dit betreft 3-NOP of Bovaer, waar ILVO ook aan meewerkte.
Methaanreducerende voederstrategieën
Peiren ging verder in op het ILVO-onderzoek naar methaanreducerende voederstrategieën. In het onderzoeksproject Methgras (2024-2025) werd het effect van begrazing op grasland en kruidenrijk gras onderzocht. Zowel door ILVO als door Wageningen UR. En ook in Ierland is aangetoond dat begrazing (zes uur per dag), leidt tot 6 tot 18 procent minder methaanproductie.
Het beweidingsexperiment van ILVO gaf op Engels raaigras een reductie van 14 procent en op kruidenrijk grasland een reductie van 12 procent. Het gebruik van additieven in combinatie met begrazing werd onderzocht in het project GrASTech (2019-2022). Daaruit bleek dat bij begrazing plus Bovaer de methaanuitstoot 35 procent lager lag.
Bij koeien die altijd binnen blijven, bleek de toevoeging van Bovaer te zorgen voor een reductie van de methaanuitstoot met 25 procent. Dus 10 procent minder reductie dan bij de combinatie Bovaer-begrazing. De methaanintensiteit bleek bij de combinatie Bovaer-begrazing 29 procent lager. Bij toevoeging van Bovaer bij koeien die altijd binnen blijven, bleek de intensiteit 26 procent lager.
Onderzoek op klimaatadaptatie
In het project KlimGras (2020-2024) werd onderzoek gedaan naar klimaatadaptatie door gebruik van klimaatrobuustere gewassen bij jongvee en melkvee. Hierbij werd dus het effect onderzocht van het gebruik van droogtolerantere grassoorten al dan niet in combinatie met klaver. Het droogtolerante rietzwenkgras bijvoorbeeld heeft een lage voedingswaarde en een lage verteerbaarheid, maar een hoge opbrengst in droge stof (DS) en ruw eiwit (RE).
Over het vervoederen na inkuiling is nog weinig kennis beschikbaar. Bij toevoeging van voldoende klaver blijven de voederopname en melkproductie hetzelfde en is er ook geen verschil in methaanresultaten per liter melkopbrengst. Uit jongveeproeven blijkt dat Engels raaigras 0,7 kilo dagelijkse groei geeft en rietzwenkgras 0,9 kilo. Wat methaanemissies betreft is er geen verschil.
In het project HappyClimi (2021-2025) wordt het werkingsmechanisme van bijproducten – zoals koolzaadschroot (en bierdraf) – onderzocht om het ook beter inzetbaar te maken. In vitro wordt het methaanreducerend potentieel gescreend van nieuwe veevoedergrondstoffen, zoals Alaria (zeewier), Lemna (eendenkroos) en Humulus lopulus (hopbellen). Uit onderzoek op vier verschillende melkveebedrijven met koolzaadschroot en bierdraf bleek geen verschil in DS-opname, een absoluut verschil van 2,4 procent in methaanreductie, 4,6 procent verschil in meetmelk en 8,2 procent minder methaanemissie per kilo meetmelk.
Het onderzoek naar de implementatie wordt verricht in het project KlimVEE (2024-2028). Doel is een geïntegreerd en gevalideerd ‘in vitro-in vivo’-platform te ontwikkelen, ten behoeve van een snellere erkenning en toepassing van methaanreducerende voederstrategieën bij herkauwers.
Projecten bij jongvee
Ook op het gebied van voedingsonderzoek bij jongvee vinden er veel projecten plaats. Met het project JongLeven (2016-2022) werden onder meer de groeicurves van Holstein-vaarzen geactualiseerd. Naast het opstellen van het nieuwe optimale groeitraject, werden ook de bijbehorende voederbehoeftenormen (energie en eiwit) aangepast. Dit leverde heel wat bruikbare toepassingen voor de praktijk: een nieuwe rekentabel om van kruishoogte of borstomtrek het gewicht te berekenen en online omrekentools. Maar ook een Jongveetool om gewichten te registreren en de ILVO Rantsoentool Jongvee om rantsoenen te berekenen. Dit bleek later koeien op te leveren die 1.100 tot 1.300 kilo meer melk produceren.
In het project Biestboost 1 (2018-2021) werd al aangetoond dat het pasteuriseren van biest geen impact heeft op de kwaliteit of kwantiteit van de antistoffen in biest of bloedserum in het kalf. Ook het microbioom in de ontlasting veranderde niet. Het vervolgproject Biestboost 2 (2024-2028) heeft vooral tot doel het biestmanagement op Vlaamse rundveebedrijven te verbeteren. Er worden ook innovatieve strategieën getest om biestkwaliteit te verbeteren: maternale voeding, supplementen toevoegen aan biest, vaccinatie en het verstrekken van ‘verlengde biest’ en ‘transitiemelk’.
Het project Ekopti (2019–2023) bood veehouders concrete handvatten om via voeding de stikstofefficiëntie van hun koeien te verbeteren. Dit project wordt momenteel voortgezet onder de naam KringLoopKoe (2024-2028), waarbij bovendien ook gekeken wordt naar circulaire voedermiddelen en hun invloed op de humaan-eetbare eiwitefficiëntie van runderen. Toch stuiten voederstrategieën tegenwoordig nog op een belangrijk knelpunt: de voorwaarde dat ze controleerbaar en verifieerbaar moeten zijn. Het project VoederPAS (2023-2026) probeert een antwoord te formuleren op deze uitdaging. Het Vlaamse stikstofdecreet dat sinds februari 2024 van kracht is, zorgt momenteel voor een grote urgentie.
Oorzaken biggenuitval
“De Varkenscampus is een ongeëvenaarde bron aan data over en voor de varkenshouderij”, zei Sarah De Smet, coördinator van de ILVO-Varkenscampus. “Het onderzoek gebeurt ook altijd vraaggedreven en in praktijkrelevante omstandigheden, waardoor het snel vertaald kan worden naar de praktijk.”
Een belangrijk onderzoeksproject richt zich op de oorzaken van biggenuitval. Om continue monitoring in de kraam- en biggenstal mogelijk te maken, werd een AI- (artificiële intelligentie) en RFID-systeem (radiofrequentie-identificatie) ontwikkeld. Het AI-systeem registreert automatisch het werp-, zoog-, eet- en liggedrag van de zeug en haar biggen via camerabeelden (foto). Op die manier geeft het inzicht in onder andere de werpduur, het aantal zoogbeurten en de duur ervan. Het RFID-systeem brengt het eetgedrag van de biggen in kaart via elektronische oormerken en een antenne. Daarmee wordt een indicatie van hun gezondheid gegeven. Beide systemen worden in 2026 verder uitgetest op verschillende praktijkbedrijven en in de Varkenscampus.
Biestopname is cruciaal voor de overleving van jonge biggen, terwijl na spenen een snelle voederopname belangrijk is. Maatregelen zoals ‘split suckling’ (alternerend zogen) en ‘multisuckling’ (bij twee zeugen zogen) zouden dit kunnen bevorderen. Al zijn er nog veel onduidelijkheden rond de ‘beste praktijken’ hiervan. Beide technieken zijn in november 2025 opgestart en worden in februari 2026 getest.
CoolPigs tegen hittestress
Varkens zijn zeer gevoelig voor hitte en vertonen snel hittestress. Het onderzoeksproject CoolPigs toonde aan dat het combineren van kleine ingrepen al een groot verschil kan maken. Een lagere bezettingsdichtheid helpt mee om hittestress te beperken. Zo leidt 25 procent extra ruimte voor vleesvarkens (1 vierkante meter in plaats van 0,8 vierkante meter per dier) bij hittestress tot een geringere stijging van de lichaamstemperatuur. Bij nog meer ruimte (1,2 vierkante meter) neemt daarnaast de dagelijkse groei toe met 75 gram. Toevoeging van vitamine E, C en organisch selenium aan het voeder vermindert celschade en verbetert de groei en vleeskwaliteit. Selenium en vitamine E komen ook in het vlees terecht, wat een meerwaarde kan bieden voor de consument.
Diervoederonderzoek en emissiereductie
In de Varkenscampus wordt al tien jaar onderzoek verricht naar diervoeding met het oog op emissiereductie. Dankzij dat onderzoek kon de input per kilo vlees drastisch worden gereduceerd. Een lager eiwitgehalte in het voeder leidt tot lagere stikstofexcreties, op voorwaarde dat aan de behoeften van de dieren wordt voldaan. Die marge is echter niet onbeperkt. Wanneer onder de behoefte wordt gevoederd, dalen de dierprestaties, stijgen de kosten en vermindert de milieuwinst. ILVO onderzoekt waar deze grenzen liggen.
Ook nieuwe diervoedergrondstoffen krijgen aandacht. In het multidisciplinaire project ‘Future Flemish Pig’werd aangetoond dat voeders zonder soja of granen kunnen functioneren, mits de alternatieve grondstoffen goed gekarakteriseerd zijn. Een globale evaluatie en correcte waardering van circulaire grondstoffen staat dan ook centraal in lopende en toekomstige onderzoeksprojecten.
Samenwerking is een drijvende kracht achter het onderzoek op de Varkenscampus. Via het Europese project PIGWEB, met steun van de Europese Commissie, stelt ILVO zijn infrastructuur open voor diervoedingsonderzoekers uit heel Europa.
