Rondwervelend stof, slijtage, broei en kleine afwijkingen: in mengvoerfabrieken is er altijd risico op een explosie. De recente stofexplosie bij de Milling Company onderstreept dat. Jan Holterman, voormalig voerfabrieksmanager en medewerker van De Molenaar, deelt zijn ervaring en geeft advies.
Een stofexplosie van jewelste bij de fabriek van de Milling Company in Emmen. We hebben elkaar, oude collega’s van de voormalige Agrifirm-fabriek, even weer een opfrisser bezorgd ten aanzien van veiligheid in de meest brede zin van het woord. De fabriek heeft nu een andere functie, maar het gebeurt wel in de periferie van voer en grondstoffen. Die explosie was enorm en maakte veel indruk op ons. Dit terwijl we ons achteraf zeker wel realiseren dat we best al het een en ander hebben meegemaakt.
Afgelopen met een sisser
Dit was toch wel even iets anders dan wat we al pratend met elkaar aan narigheid konden ophalen. Ach, we hadden ooit een “plof” waarbij de maalbunker rondgeslagen was en een elevator die na een stofexplosie ronde benen had. Of een brandje in een ouderwetse koeler. Maar het kan ook anders, meer in het geniep en soms uren na gebruik: een koffiepot waarmee iemand de checks en keuringen wist te omzeilen. Het liep met een sisser af. Idem de huishoudstofzuiger!
Brand in een oliehok
Het meest bizarre voor ons praktische doordouwers was de brand in een oliehok. Deze stond buiten de fabriek: zo’n ruimte waar allerlei smeerpatronen en tappunten stonden. Natuurlijk buiten de detectiezone. “Brand in de stapel poetsdoeken!” Ik zal daarna nooit meer zeggen “bestaat niet”. De gealarmeerde brandweer herkende een dergelijke spontane brand meteen: na lange tijd ontstaat er broei, die kan uitmonden in een brand. Papier is ook zo’n voorbeeld, werd gezegd. In tegenstelling tot de recente stofexplosie was er nog niet zoveel heisa door sociale media, maar reclame voor het bedrijf is het niet als de gillende sirenes naar je pand gaan.
Testen sprinklerinstallatie
De fabriek in kwestie had indertijd een sprinklerinstallatie. Technisch was daar nogal eens narigheid mee, en tijdens een echte ontruimingsoefening werd de installatie geactiveerd: er kwam geen water, er gebeurde niks! Er vindt halfjaarlijks controle en eventueel onderhoud plaats, maar er kwam geen water toen het eropaan kwam. Het kost wat aan voorbereiding en organisatie, maar test het vooral zo nu en dan eens!
Stof vaak een oorzaak
Stof, en vooral extreem fijn stof in bijvoorbeeld een filterkast, is vaak een oorzaak bij een stofexplosie. Rondwervelend stof binnen of buiten een installatie is echt gevaarlijk. Perslucht gebruiken om kleren of materiaal schoon te blazen: niet doen! Je weet immers niet waar dat fijne stof terechtkomt en op de verkeerde plek kunnen de gevolgen groot zijn. Dat je de fabriek stofvrij moet hebben, geen voetstappen zichtbaar, is evident. Als het nu om kapotte lagers gaat of te ver versleten hamers in de hamermolens: net als bij broei is het gevolg warmte. Dit kan na enige tijd overgaan in hitte, smeulen en brand.
Oppassen bij fijne zeven
Hamermolens zijn berucht vanwege slijtage van de hamers en de frictie op de zeven wanneer de afzuiging het materiaal niet meer weg kan trekken. Zeker bij fijne zeven is oppassen geboden! Een ervaren operator herkent het geluid vast wel: een wat knauwend geluid. Vaak krijg je de zeven niet eens los, en bedenk ook wat er kan gebeuren als zuurstof na opening teweeg kan brengen! Indien er ogenschijnlijk nog geen brand is ontstaan, vergeet dan niet de maalbunker nadrukkelijk te inspecteren: één klein smeulend voer kan de boel laten ploffen. Tegenwoordig hebben magneten ongewenste vreemde voorwerpen al uit het product gehaald, maar houd de magneten wel goed schoon.
Op nummer twee komt wat mij betreft de perserij: ook hier ontstaat zelf gecreëerde frictie in de matrijs. En mede gezien de werking van de koelinstallatie en aangekoppelde filterkast is het alsof je als kampeerder in je eigengemaakte vuurtje blaast.
Elevatoren en broei
Elevatoren hebben met hun hoge snelheid en grote luchtverplaatsing ook een gevaarlijke status. Vreemde voorwerpen of kapotte lagers spelen een grote rol, net als bekers die aanlopen. Kijk en luister regelmatig!
Broei moet ook zeker nog genoemd worden: als product vast gaat zitten, ontstaat er broei. In dit geval ook nog de waarschuwing om eindproducten in de silo te blijven checken. Ooit gingen we naar een collega die een prachtige automatisering op zijn rijdende weegschalen had losgelaten. Alleen controleerde het systeem natuurlijk niet of de silo wel echt leeg was: een paar weken later, uitgerekend met Kerst, ontstond er brand. Ik zie ons nog naar elkaar kijken: “Hoe lang zal dit nog goed gaan?”
Secundaire explosie
Terug naar de stofexplosie in Emmen. Vanwege de veiligheid was de omgeving ruim afgezet. Toch was het voor ervaringsdeskundigen niet moeilijk te herkennen wat de oorzaak was. Er is een secundaire explosie geweest, dat was de grootste verrassing. Zoiets ontstaat doordat er via kokers en luchtkanalen een soort lont door de fabriek ligt, waar de tweede ontploffing ontstaat inclusief drukgolf. Een groot gedeelte van de fabriek is als het ware als een ballon opgeblazen. De roldeuren beneden stonden rond en het zwakste gedeelte, de gevelbeplating, vloog eraf.
Preventieve maatregelen
Het mag duidelijk zijn dat er geen preventieve maatregelen getroffen zijn, zoals breekplaten. Dat zijn afdichtingen die bij overdruk in extreem korte tijd openen en zo de overdruk als een gesprongen band laten wegvloeien. Het kost weinig en is een ideale voorzorgsmaatregel.
Malen is, zoals gememoreerd, een procesonderdeel met gevaarlijke aspecten, en dat moet hier ook de directe aanleiding zijn geweest. Er is in de maalinrichting ergens een smeulend deel blijven liggen, en omdat overal luchtstroming is en open verbindingen aanwezig zijn, is daar de eerste explosie ontstaan. Waarschijnlijk heeft de maalbunker een andere vorm gekregen, en het is ook niet onlogisch dat de afzuiging en filterkast gescheurd zijn. De snelheid waarmee het een en ander gebeurt is ontzettend groot. Door de explosie vliegt overal stof rond, wat weer zorgt voor een tweede “plof”, inclusief vuurbal en daverende knal. Echt zwaar vuurwerk! Als de omgeving vuil is, veel fijn stof bevat, kan er een flinke brand achteraankomen.
Eigen zintuigen gebruiken
Afsluitend: een stofexplosie van deze omvang komt niet vaak voor, maar maakt grote indruk. De schade is groot en door groot geluk zijn er geen doden gevallen. Laat het voor ons trouwe, hardwerkende voermensen een wijze les zijn. Naast de genoemde voorzorgsmaatregelen is het belangrijk de eigen zintuigen goed te gebruiken. Door goed te luisteren kun je de hamermolen afwijkende geluiden horen maken en elevatoren die met hun bekers de wanden raken. Ruik een smeullucht, bijvoorbeeld in en vooral onder de matrijs. En de ondernemer zal vast nog wat willen investeren in draaisluizen, vlamdovers en vlamwerende breekplaten. Wie wil immers dergelijke risico’s lopen? Een “klap” als deze mag nooit slechts een eyeopener zijn.
